Ngày 16 tháng chạp là ngày cúng dãy mả phía bên ngoại tôi. Hồi đó, mồ mả của ông bà quê tôi còn rất sơ sài! Chỉ có mỗi nắm đất nho nhỏ, con con vun lên. Ai sang lắm thì còn có được tấm bia dựng bằng xi măng. Thường tất cả phần mộ  của ông bà đều được đặt trên những cái gò cao. Số ít người khác được chôn ngay trong khu  đất nhà mình.

Mới tờ mờ sáng, mọi người đã lo mang cuốc xẻng đi lên gò, dọn dẹp mấy bụi cây cỏ dại mọc nham nhở xung quanh, rồi xúc đất vun mộ lại cho cao, dùng xẻng  nện đất lại cho cứng cáp, hương khói xong xuôi, quay về lo chuyện cúng kính. Bây giờ phần mộ người mất đẹp lên rất nhiều. Cái nào cũng xây gạch đá chắc chắn, láng tưng. Tiếng cũng đi dãy mã nhưng thực chất cốt chỉ thắp nhang, quét dọn nhẹ nhàng là xong.

 Cuối năm đó, nhà cậu Hai tôi đi dãy mả về sớm. Lúc tôi theo má về ngoại đã thấy rựa, cuốc, xẻng ...được mợ Hai rửa sạch sẽ dựng ở hàng rào trước sân. Hai tay quẹt vô đít quần, mợ Hai tất tả đi nhanh xuống bếp. Từ góc đó, mùi chiên xào kho nấu bốc lên thơm tức mũi. Cái bụng chưa ăn sáng của tôi sôi lên rồn rột! Trong nhà kẻ ra người vô bưng bê chuẩn bị cúng kiến, dọn bàn coi bộ ồn ào tấp nập dữ quá..

Khi mọi chuyện đã đâu vào đấy, người lớn ngồi vào bàn lau chén đũa. Dưới đất, sấp nhỏ ngồi xếp bằng xung quanh cái mâm đồng cũng đầy đủ những món ăn ngon không thua gì bàn trên. Vậy mà cậu Hai vẫn chưa chịu yên chỗ. Cậu cứ chạy ra trước cổng, mắt ngó dớn dác như còn trông ngóng ai. Mợ Hai sốt ruột đến đứng sau lưng cậu. Mợ vừa nhìn theo mắt cậu vừa thắc mắc:

- Chớ nãy giờ ông chờ ai mà chưa chịu dô ngầu?

Không quay lại, cậu tôi trả lời:

- Dợ chồng Bốn Rớt chớ ai!

Anh Bốn con của cậu Ba tôi. Khi có bầu anh, mợ Ba đau bụng đi đồng, lạ là mợ tôi  không đi đồng mà lại đẻ ra anh, rớt ở bụi trảy. Vậy là cậu mợ đặt cho anh cái tên Rớt kêu luôn cho... tiện!

Mợ Hai đánh hai tay vào nhau cái "bốp":

- Ời hé! Sao bữa nay hai đứa dìa trưa dẫy?

Ngay lúc đó, từ đầu con đê phía Xóm cổng đã thấy anh Bốn đèo vợ sau lưng. Chiếc xe đạp từ từ đổ dốc, chạy thẳng một lèo xuống nhà cậu Hai. Anh Bốn đội cái mũ lưỡi trai sụp xuống tận trán nhưng vẫn không dấu được những sợi tóc bạc ló ra hai bên màng tang. Chị dâu ngồi phía sau, không ôm eo, chị chỉ níu nhẹ hông áo anh. Anh Bốn vừa đạp xe, vừa nói chuyện , chẳng biết anh nói cái gì mà khi xe đã đến nhà cậu Hai rồi vẫn thấy chị còn cười lỏn lẻn...

Mới nhìn thấy vợ chồng anh chị Bốn, cả nhà cùng "à" lên vui vẻ. Anh Bảy Nói lật đật níu tay anh Bốn ngồi ngay vô bàn gần chỗ mình. Chị Bốn trước khi tới chỗ mợ Hai , ngang qua sau lưng, chị khẽ vổ nhẹ vào vai tôi như thay lời chào...

Anh Bảy Nói sau khi tu ly rượu nhỏ đánh "tút" một cái, chưa kịp đặt ly xuống anh đã "nổ" ngay phát pháo đầu tiên:

- Lóng rày dợ mày còn quánh đòn mày không dẫy Bốn Rớt?

Trong lúc đám đông cùng ồ lên cười, anh Bốn tôi chắc cũng nhiều lần bị ghẹo như vậy rồi nên thấy mặt anh tỉnh khô, chỉ ngầm đưa mắt qua liếc vợ. Mặt chị dâu đỏ lự, nhìn chị càng dễ thương. 

Tôi thường nghe người lớn nói: Vợ chồng là duyên nợ! Vậy mà cho tới tận bây giờ tôi vẫn không hiểu làm sao mà anh Bốn  tôi: dân Nại muối lại ưng chị dâu tôi: người con gái đất Tây Sơn.

Chị Bốn Rớt người nhỏ thó tròn trịa. Chị không còn trẻ nữa song ngó chị vẫn còn duyên lắm! Chị có đôi môi tuy chẳng biết tô son bao giờ mà lúc nào cũng đỏ thắm. Những lúc vui chị cười, thêm vào hàm răng trắng đều tăm tắp là hai hột gạo đậu hai bên khóe miệng khiến chị càng thêm xinh. Ngày anh chị lấy nhau, cậu Ba tôi cất cho anh chị một ngôi nhà vách đất nho nhỏ. Nhà anh chị cũng nằm trong miếng đất vườn rộng thênh của cậu mợ tôi. Anh Bốn thường ban ngày làm ruộng muối. Hết mùa muối, ban đêm  anh đi kéo lưới gõ. Gần sáng, anh về tới nhà đã có cá cho chị dâu mang ra chợ sớm.

Tôi nhớ những ngày sông Bạch Đằng chưa lấp, những đêm khó ngủ, tiếng cốc cốc đều của những chiếc xuồng lưới gõ vang vọng trên con sông mênh mang  rõ mồn một... sao mà nghe buồn thê thiết.

 Chị Bốn hiền lành và chịu thương chịu khó nên cậu mợ Ba và tụi nhỏ chúng tôi ưa chị lắm! Những ngày chủ nhật về quê chơi tôi thường la cà sang nhà anh chị. Chị Bốn hay ngồi trên cái giường tre trước sân, chị  lôi mấy cái quần rách đít, sờn gối của chồng ra vá lại. Vừa làm, chị vừa trả lời những câu hỏi tò mò ngây ngô của tôi một cách kiên nhẫn. Cuộc sống của anh chị bình lặng và êm đềm như bao gia đình trẻ khác ở miền quê. Nếu như không xảy ra chuyện anh Bảy Nói kể sáng hôm ấy ở nhà cậu Hai, tôi nghĩ chẳng có gì đáng để nói về hai con người chân quê mộc mạc đó.

Anh Bốn Rớt vốn người thiệt thà và  rất thương vợ, tuy nhiên anh lại  là người  cục tính. Từ nhỏ anh đã vậy rồi. Chuyện gì không ưng ý là anh đá ghế, đập bàn  như động đất tới nơi làm tụi tôi sợ xanh mặt. Mấy đứa con nít xung quanh xóm, đứa nào cũng ngán anh. Một bữa sáng, trời còn mờ đất, anh xách giỏ cá về tới nhà. Như lệ thường, anh ra bếp lục cơm với cá kho - chị dâu tôi thường dậy lúc gà gáy nấu sẵn  cho anh ăn. Nhưng sớm đó bếp núc lạnh tanh. Anh ngạc nhiên đi đùng đùng lên nhà trên, không thấy chị đâu. Rẽ vào buồng, trong bóng tối nhờ nhờ, thấy vợ nằm vắt tay lên trán. Nghĩ là chị ngủ quên, không dậy sớm như mọi lần. Tức trong bụng, anh kéo mạnh cái mền trên người chị:

 - Ngủ gì ngủ dữ dẫy? Trưa rầu sao chưa dậy cho tui miếng cơm.

Chị Bốn quay người, bỏ tay trên trán xuống, giọng chị nói như rên:

- Chiều qua tui làm cá bị cái di cá kình đâm dô tay. Hôm giờ nhức quá, tui dậy không nẩu. Anh qua má kiếm miếng cơm ăn đỡ bữa đi.

Nào ngờ anh nổi sùng nạt:

- Cô nhức bằng tui nhức hông? Tui đi cả đêm quài sông, cá nó đâm tay tui luôn sao tui hông nhức? Dậy, dậy liền dùm tui cái!

Chị Bốn nhăn mặt gượng ngồi dậy. Nhưng chị vẫn chưa bước xuống giường. Kéo cái gối kê vào lưng, chị dựa người trên đó. Dùng cái tay không đau, chị với lấy chiếc áo cánh quấn cái tay đang sưng cứng, nóng lên, người như muốn làm sốt. Chị cảm giác miệng khô đắng rất khó chịu.

 Thấy chị cứ ngồi mãi chỗ cũ, không làm theo yêu cầu của mình, anh Bốn tức muốn sôi máu. Hùng hổ, anh bước tới giơ tay tát vào mặt vợ. Chị Bốn khẽ nghiêng đầu tránh bàn tay đang nhắm vào mình. Đang trớn tới mà đánh hụt, anh loạng choạng té ngã vào vách đất. Nổi điên, anh quay lại góc buồng tìm cây chổi. Lúc nầy chị dâu đã ngồi thẳng dậy, cố nén cơn đau, chị đưa tay bắt cái chổi rồi đẩy mạnh về phía ông chồng đang cơn tức giận. Anh Bốn bật gọng, nằm chổng vó trên nền đất. Mặt đỏ tía tai, anh gào lên:

- A! Bữa nay con này giỏi! Mày ỷ mày có... dõ, tao quýnh mà mày dám...né, mày quýnh lại tao. Chiến này tao giết mày!

Vừa la anh Bốn Rớt vừa sải cẳng chạy nhanh ra khỏi nhà. Nghe thấy anh lớn tiếng, cậu mợ Ba cùng mọi người lật đật bước thấp bước cao chạy qua nhà anh chị. Trong chớp mắt, thấy anh con trai đã đến bên hàng rào vác cây rựa chặt dừa vừa chạy trở vô nhà vừa hô:

- Chiến này mày chết mày dứ tao!

Mợ tôi hồn vía lên mây, quýnh quíu đưa hai tay về phía anh la bài hãi:

- Quớ làng xóm quơi!  Thằng Bốn nó giết con dâu tui trời quơi!

Cậu Ba nạp theo sau lưng anh cố giành lấy cây rựa, nhưng không kịp. Anh Bốn phóng cái ào vô tới buồng. Chị dâu vẫn ngồi trên giường. Cái áo cánh quấn quanh chỗ đau, bây giờ chị lấy ra xoắn tròn cầm gọn ở tay. Hai tay cầm cán rựa, anh Bốn phang xuống đầu vợ Ai cũng điếng người. Nhanh như cắt, chị Bốn đưa tay cầm chắc hai đầu chiếc áo đỡ cái rựa, quấn chặt và giật mạnh. Cây rựa bén ngót trong phút chốc rời khỏi tay anh tôi. Sẵn chân, chị Bốn đạp luôn một cái như trời giáng vào háng anh. Anh Bốn rú lên một tiếng kinh hãi, ôm lấy chỗ đau, chạy cà thọt cà thọt ra khỏi nhà. Đến lúc này, thấy con dâu vẫn an lành còn anh tôi sau một đỗi chạy lom khom, anh lăn vào bụi rơm mặt xanh hơn tàu lá, mợ Ba tôi lại la lên, nhưng lần này mợ la kiểu.. khác:

- Quý trời quơi! Con dâu tui nó...giết con trai tui bà con quơi! Chết con tui rầu, chết thằng nhỏ rầu làng xóm quơi!

Anh Bảy Nói vừa kể, vừa quơ chân, múa tay lên xuống ra điệu bộ. Anh lại còn thêm mắm dặm muối vô câu chuyện làm mọi người vổ tay cười rần rần quên cả ăn. Anh Bốn mắc cỡ  gắp lẹ miếng chả phển (đặc sản quê ngoại tôi)  lua mau vô miệng. Tôi trộm ngó chị dâu. Chị hổ ngươi chạy u xuống nhà dưới lúc nào chẳng biết. Nhưng có điều tôi cũng như bà con ở quê ngoại tôi đều rõ: sau chuyện chị đá ...anh Bốn thì vợ chồng chị sống rất  thuận hòa, êm ấm. Anh Bốn cũng bớt quát tháo cộc cằn với mọi người như trước kia.

Đám cúng xong,  mặt trời đã hơi xế bóng. Mấy đứa nhỏ xúm nhau vào mợ Hai để lãnh mỗi đứa một cái bánh ít và một cái bánh in nhân mè. Cậu mợ tôi tiễn bà con ra về.

Dưới cái nắng dịu nhẹ của những ngày cuối đông...trong thời khắc giao mùa, năm cũ bước sang năm mới, tôi đứng bên cậu mợ Hai, nhìn theo anh Bốn Rớt chở chị dâu tôi trên chiếc xe đạp. Chiếc xe qua những đoạn đê mấp mô, khuất sau khúc cua cánh chỏ. Chiếc áo bà ba màu cà phê sữa đằm thắm của chị dâu dần lẫn vào hàng cây ven đê. Trong tâm trạng của đứa em gái đến tuổi trăng tròn, lúc ấy tự nhiên tôi thầm nghĩ: Ước gì lớn lên mình cũng đẹp và giỏi võ như chị dâu mình vậy hén?

Đào Thanh Hòa

Ghi chú: Tiếng địa phương người Bình Định hay dùng trong sinh hoạt hằng ngày.

-        dô ngầu: vô ngồi
-        dợ: vợ
-         dìa trưa dẫy: về trưa vậy
-        lóng rày: độ này, dạo này
-        trưa rầu: trưa rồi

-       quài: ngoài

-        không nẩu: không nổi
-        dõ: võ, quánh - quýnh: đánh, chiến này: chuyến này
-        dứ: với
-        quớ làng xóm quơi: bớ làng xóm ơi