Ông mặt trời ló ra khỏi rặng tre đầu làng, xua đi ngọn gió đông còn sót lại. Nắng xuân ấm áp đang hong những vạt sương rải đầy lối đi. Tôi có dịp công tác ghé qua nhà. Gặp mẹ nơi cây đa đầu làng. Mẹ đi làm đồng sớm. Mẹ nhìn tôi từ đầu đến chân, mắng yêu: “Đã lâu không về, tưởng quên bà mẹ này ở quê rồi! Hay lại nhớ bún riêu cua chứ gì?”.

Quê tôi cũng như bao vùng quê khác, con cua là món ăn dễ kiếm từ đồng ruộng, không phải mất tiền mua. Chỉ cần loáng một cái, men theo các bờ ruộng, cặm cụi chốc lát là có bữa canh  riêu. Cua đồng có thể chế biến thành nhiều món ngon, bổ dưỡng, dễ ăn. Riêng tôi, thích nhất là món bún riêu mẹ nấu.

Tôi về trước, ngồi nhà đợi mẹ. Mẹ về, áo quần lấm lem bùn đất, mồ hôi nhễ nhại, tay xách một bao to cua đồng. Tôi phụ mẹ nhặt những con cua kềnh, lưng vàng ngậy để riêng. Những con bé mẹ băm nhỏ cho gà, vịt. Mẹ hì hụi làm bếp. Mùi hành thơm lừng bốc lên làm cho cái bụng háu đói của tôi sôi gào. Thằng em út lăng xăng quanh vườn kiếm mớ rau sống. Khi cả nhà ngồi vào mâm, nhìn nồi riêu thơm lừng bốc hơi, mùi tía tô, húng, chanh nồng nồng làm cho tôi bồi hồi nhớ về cái thời còn niên thiếu.

Cứ vào độ lúa làm đòng, rồi ngậm sữa, sau buổi đi học về tôi dắt trâu ra đồng và không quên xách theo cái giỏ để bắt cua. Lội dọc theo bờ ruộng, cứ tìm thấy hang nào có đất mới đùn ra cửa thì chắc chắn trong đó có cua. Hang to rộng thường là nơi trú ngụ của những con cua đực càng to tướng, thân màu vàng sẫm. Cẩn thận, nếu không cái càng ấy mà bập vào ngón tay thì cứ là giãy nảy, nước mắt ứa ra. Ngày đó cua đồng chẳng xa lạ gì với lũ trẻ chúng tôi. Cái con vật có thân màu nâu sẫm, có hai càng thường cứ giương lên, tám cẳng và chỉ bò ngang. Thế nên, trẻ con mới có câu ca thường hay đố nhau: “Con gì tám cẳng hai càng/ Chẳng đi mà lại bò ngang cả ngày”.

Những ngày hè nắng nóng, cua thường rúc vào hang hoặc bò lên bờ để tránh nắng. Khi ông mặt trời bớt đổ lửa, dòng nước mát mẻ, những chú cua rời hang để tìm nhau, rong ruổi quanh ruộng lúa. Những lúc ấy trông thấy chúng sao mà hiền lành đến ngô nghê. Tôi khẽ bước tới, thò tay nhẹ nhàng tóm gọn cho vào giỏ. Thực ra mùa nào đồng ruộng cũng có cua sinh sản và phát triển. Nhưng cua mùa xuân ăn ngon hơn, có lẽ do thời tiết mát mẻ, thức ăn đầy đủ.

Tôi đổ cua ra thùng gánh nước vì sợ cua bò đi mất. Đàn cua lúc nhúc, hoảng sợ, xô đẩy lẫn nhau nghe lao xao. Tôi chọn những con cua mới lột xác để rang, những con cua già to nhặt ra để nấu canh, còn lại cho vào vại để muối. Với món riêu, trước khi chế biến, mẹ ngâm cua vào nước vo gạo cho bớt mùi tanh của bùn. Mẹ múc gầu nước đổ vào thùng rửa cua cho sạch. Rồi mẹ ngồi nhặt bỏ mai, yếm, khều lấy phần gạch. Phần thịt, càng cho vào cối giã thật nhuyễn. Cua giã xong được lọc vài lần qua lớp vải màn, lấy nước rồi bắc lên bếp củi đun nhỏ lửa, khi bắt đầu chín, thịt cua kết  lại thành miếng. Khi thấy tảng thịt ấy nổi lên, mẹ đưa đũa khuấy nhẹ để thịt cua không đọng lại dưới đáy. Mẹ nhẹ nhàng đổ gạch cua vào khiến nồi nước sóng sánh, vàng nghệ, mới nhìn cũng đã thấy muốn ăn. Cuối cùng mẹ cho rau muống, rau đay hoặc mồng tơi đã thái nhỏ cùng mấy lát mướp thơm vào nồi. Đun sôi kĩ, được nồi canh cua đồng ngon tuyệt. Có bữa mẹ nấu canh cua với khế chua hay cà tím cho thêm lá hẹ, húng quế vào. Mùi hẹ, mùi húng quế quyện với riêu cua làm cho nồi canh thơm dịu. Cua đồng có thể chế biến được nhiều món như rang muối, kho rim ớt tỏi, canh riêu, nấu cháo với rau má… Nhưng thích nhất với tôi vẫn là món bún riêu cua.

Cua bắt ở hang sạch sẽ, thường béo nhiều gạch, nhiều thịt, ăn ngon hơn. Sau khi được mẹ chế biến xong món riêu, cho bún, hành vào bát, chan nước riêu cua và nước màu lên trên ăn kèm với đĩa rau sống tươi thì thật là quá ngon miệng trong những ngày hè nóng bức. Nước riêu thanh ngọt vị của cua, thơm vị hành phi, ngậy của tóp mỡ, màu nước vàng óng, đẹp mắt, rau sống tươi ngon. Tuy vậy, để nấu được món bún riêu cua chẳng hề đơn giản. Khó nhất là nấu được nồi nước, ngọt vị cua chứ không bị tanh, bánh cua to, gạch cua vàng ươm trông đẹp mắt. Mẹ thường cho thêm chút mắm tôm để hương vị bát bún riêu thêm đậm đà.

Lớn lên, tôi khoác ba lô lên đường nhập ngũ vào quân đội. Cứ mỗi lần nghỉ phép về thăm nhà, mẹ lại ra đồng bắt cua về làm món bún riêu mà tôi thích. Mẹ nói: “Bây giờ cua cũng hiếm dần do thuốc hóa học. Nhưng món ăn đơn giản này mà con thích thì mẹ cũng cố làm được”. Nghe mẹ nói mà lòng tôi nghẹn ngào xúc động.

Nhiều năm rồi, giờ về quê, mẹ đã đi xa, bún riêu mẹ nấu chỉ còn là hoài niệm. Nhớ bún riêu cua thì ra hàng quán để cảm nhận một chút kí ức mà thôi. Bún riêu cua nhà hàng không ngon như bún riêu cua của mẹ. Đã rất nhiều lần tôi thử hỏi vì sao riêu cua mẹ nấu lại ngon tuyệt vời như thế. Có lẽ những con cua sinh ra từ đồng đất làng quê yêu dấu, được nấu bằng bàn tay khéo léo và cả tấm lòng yêu thương của mẹ? Giữa mùa hè nóng nực, sau buổi làm về mồ hôi lấm tấm, ngồi vào bàn ăn chan bát riêu vào bún trong ánh mắt chan chứa yêu thương của mẹ càng thấm đượm vị ngon của tình cảm gia đình, món bún riêu càng thêm ý vị. Riêu cua nhà hàng, họ dùng máy, xay nhỏ cua nên đôi khi có lẫn cả vỏ ăn nham nhám. Còn món bún riêu của mẹ, đặc biệt trên mỗi bát bún mẹ còn cắt thêm vài lát thân chuối non thật mỏng, vị chuối ngọt chát giúp xua đi vị tanh của cua nên hương vị của bát bún riêu cứ thơm lừng.

Ruộng đồng quê tôi giờ đây kênh mương đã bê tông hóa, chẳng còn mấy bờ đất cho cua có nơi trú ngụ. Thuốc trừ cỏ, trừ sâu khiến cua đồng dần như tuyệt chủng. Bát canh cua vốn là thức ăn bình dân của nhà nông nay trở thành đặc sản. Có nhà hàng lại còn mua thứ “bột cua” cho vào tủ lạnh, khi khách gọi thì múc một thìa cho vào nồi nấu “tốc hành” để cho ra một thứ riêu lễnh loãng, nổi váng lềnh bềnh, vị tanh lờ lợ. Không ngon, đương nhiên rồi!

Thời gian trôi qua, những kỉ niệm tuổi thơ ngọt ngào ngỡ đã đi vào kí ức quên lãng, vậy mà vẫn mãi còn đọng lại một góc nhỏ nơi tâm hồn của những người xa quê, để rồi thỉnh thoảng có dịp dậy lên lao xao trong niềm nhung nhớ tưởng như vừa mới xảy ra ngày hôm qua.

Chiều chiều, ánh mắt cứ nhìn về xa xăm nơi miền quê yêu dấu. Chẳng còn phảng phất khói bếp lam chiều thoảng mùi rơm rạ nữa; mà sao tôi thấy cứ lao xao bao nỗi nhớ quê với những kí ức, những món ăn dân dã đậm nét hương đồng mà nhất là món bún riêu cua. Mỗi lần ngồi trong nhà hàng máy lạnh, trước món “bún riêu cua đặc sản”, tôi chỉ biết lẳng lặng, ngậm ngùi thèm nhớ bát bún riêu cua mẹ nấu.

N.Đ.D (Quảng Bình)