Tôi đọc “Vỡ mộng” của Andre Guide, cuốn tiểu thuyết chỉ 160 trang, đọc một lần vào một buổi chiều nhạt nắng, tôi chẳng nắm được tác giả muốn nói gì.  Tôi lại phải đọc nó lần thứ hai, theo lời khuyên của dịch giả Bửu Ý: Đọc sách, nhất là văn chương, là còn đọc văn phong, chữ nghĩa của tác giả. Đôi khi chỉ một từ thôi cũng đã làm mình rung lên, chưa nói đến văn phong, bút pháp. Chữ nghĩa nó bồi bổ và gợi mở cho người đọc rất nhiều điều.

      Lần thứ hai tôi đã tóm tắt được nội dung câu chuyện:

     Lacase đang làm một luận án thạc sĩ về Bossuet, giáo sư hướng dẫn của anh đã giới thiệu anh đến lâu đài Quartfoutche, để gặp gỡ ông Floche, người được xem là chuyên gia và có rất nhiều tài liệu về Bossuet.

   Cuộc sống ở lâu đài dường như rất tẻ nhạt. Và lập tức Lacase đã vấp ngay phải sự “vỡ mộng” đầu tiên khi được tiếp cận với số tài liệu quá ít ỏi so với tưởng tượng của anh. Ngay trong ngày làm việc đầu tiên, anh đã thấy không còn gì để tìm kiếm thêm. Anh tìm lý do để rời đi, nhưng ngay lúc đó, một giấc mộng thứ hai bắt đầu cuốn hút anh. Giấc mộng đầy bí hiểm, và cũng sặc mùi ái tình, mang tên nàng thiếu nữ Saint – Aureol.

     Đó là người mẹ của cậu bé Casimir, một đứa trẻ ngây ngô và có phần quấn quýt với Lacase. Vì những tâm sự bất chợt của cậu bé mà anh đã dần khám phá, và thêu dệt nên một câu chuyện ái tình rất đẹp, về một người phụ nữ đã biến mất khỏi lâu đài.

     Anh ôm ấp hình ảnh về nàng, mộng tưởng về những bi kịch mà nàng trải qua, và nhen nhóm tình yêu ngày một mãnh liệt trong trái tim dành cho nàng. Anh không ngừng chờ đợi, tìm kiếm nàng, để rồi anh đi đến một sự kinh ngạc, và rơi vào một cơn vỡ mộng tiếp theo.

     Mộng và thực đã hòa quyện vào nhau trong tâm hồn của một thanh niên lý tưởng và đa cảm Lacase. Lâu đài Quartfoutche cổ xưa, tách biệt với cõi nhân gian rộn ràng đã đổ bóng xuống nỗi cô độc của chàng. Ở đó, tình ái viễn mơ, đam mê đã trỗi dậy và đam mê cũng đã tàn phai. Một không khí hoang phế của thời thanh xuân lồng trong truyện nhuốm màu u hoài và quyến rũ. 

Truyện lồng trong truyện

       Như trên đã nói, nhờ đọc lần thứ hai tôi mới nhận ra, câu chuyện được lồng ghép đan xen giữa trần thuật và tưởng tượng, là khởi nguyên của lối viết truyện lồng trong truyện. Thông qua những tưởng tượng của Lacase về chuyện tình nàng Saint – Aureol, chỉ qua vài chi tiết nhỏ mà anh thu thập được. Chỉ trong một thời điểm rất ngắn nhưng anh ta đã dựng nên một bức tranh đầy sống động về những viển vông của con người, thêu dệt nên rất nhiều bi kịch, diễm lệ và trắc trở, về tình ái, về danh vọng.

     Sự thật khác xa với chuyện tiểu thuyết mà nhân vật Lacase đã viết ra, nó đem lại cảm giác tan hoang, và mất mát. Nó bao trùm xuống câu chuyện một không khí ẩm ướt, buồn thảm và đầy mất mát.

     Andre Gide đã làm tôi nôn nao, rơi vào vùng tưởng tượng diễm tình như chàng trai Lacase. Tôi nhận ra ông viết chặt chẽ, vừa lan tỏa ái tình mê muội lại vừa bí ẩn. Andre Gide còn nhấn nhá nói về sự ảo tưởng của tuổi trẻ.

     Cái bệnh đa sầu đa cảm của tuổi trẻ nó dễ khiến họ ảo tưởng, nhưng ảo tưởng đến mức si mê như chàng trai Lacase thì thật là ảo tưởng thú vị.

     Sự si mê của anh dẫn đến lòng trắc ẩn đối với đứa trẻ khờ dại thiếu vắng tình thương của mẹ cha, sự si mê của anh cũng khiến anh nặng tình với lâu đài hoang phế, và đem lòng yêu những vụn vặt đời thường.

Nương theo sự kiện đời sống cá nhân tác giả

      Đoc tiểu sử Andre Gide tôi có thể hình dung ông là nhà văn viết nhiều về bản thân, bởi tôi thấy những sự kiện trong tiểu thuyết của ông nương theo những sự kiện đời sống cá nhân của ông rất nhiều. Ngay với mối tình ôm bóng hình xa xôi để tô bồi của chàng trai Lacase trong tiểu thuyết này, cũng có nhiều xúc cảm tương đồng với mối tình của Gide và Madelenie.

    Họ yêu nhau từ lúc ông còn là chú nhóc 12 tuổi, và nàng 14, chỉ là những tình cảm lãng mạn vu vơ, một thứ tình cảm được dệt bằng mộng tưởng. Cho đến khi lớn lên Gide mới hiểu mình không thể chăn gối vợ chồng, song ông vẫn cưới Madelenie, và đấy là một đời sống nhuốm màu tuyệt vọng.

     Cũng vậy, cái cảm khái về văn chương chiết ra từ chính những điều tưởng như mộng tưởng ấy là điều thú vị trong suốt cuộc đời của Lacase. Dù không bày tỏ quan niệm một cách rõ ràng về văn chương, về nhà văn, nhưng ngay từ chương mở đầu Andre Gide đã để cho nhân vật của mình tự thú rằng:

     “Ngày nay tôi hầu như khó lòng hiểu nổi sự nôn nóng đưa tôi lao mình vào cuộc sống hồi đó. Tuổi hăm lăm tôi như chẳng biết gì, chỉ nhờ sách vở là cùng, và chắc có lẽ bởi thế tôi ngỡ mình là nhà văn. Vì tôi vẫn không hay biết các sự việc che mắt ta một cách tai quái như thế nào khi khuất lấp cái khía cạnh đáng lẽ bắt ta quan tâm hơn, tôi không dè những sự việc ấy tỏa ra ít hấp dẫn đối với kẻ nào không biết khổ công”.

N.P