HÀN MẶC TỬ - HÀNH TRÌNH THƠ, HÀNH TRÌNH SỐNG (Bài của thạc sĩ Trần Hà Nam, chủ nhiệm CLB Văn học Xuân Diệu - Quy Nhơn)
Thứ Ba, 2 tháng 10, 2012
Tại Hội thảo nhân kỉ niệm
100 năm ngày sinh nhà thơ Hàn Mặc Tử (22.9.1912 - 22.9.2012), chủ nhiệm CLB Văn
học Xuân Diệu, thạc sĩ Trần Hà Nam đã đọc tham luậnHàn Mặc Tử, hành trình Thơ,
hành trình Sốngnhận diện Hàn Mặc Tử
trong mối quan hệ với mảnh đất và con người Quy Nhơn, xin trận trọng giới thiệu
cùng bạn đọc
Hàn Mặc Tử (1912 – 1940) xuất hiện trên thi đàn lãng mạn Việt Nam
chỉ trong một thời gian ngắn ngủi, tuy nhiên thơ của ông vẫn tiếp tục khơi dậy
nhiều cảm xúc và sự mê say cho nhiều thế hệ, từ những bài thơ đầu tiên viết
theo lối thơ truyền thống, cho đến những bài thơ mang dáng dấp siêu thực, tượng
trưng sau này. Nhà phê bình Hoài Thanh ngay từ thời viết “Thi nhân Việt Nam” đã
từng thốt lên: “Trời đất này thực của riêng Hàn Mặc Tử, ta không hiểu và không
ai hiểu nổi” để cảm nhận về không gian thơ Hàn Mặc Tử theo lối phê bình ấn
tượng nổi tiếng của mình, để cảm nhận về một “vườn thơ rộng rinh và ớn lạnh”.
Các công trình nghiên cứu về Hàn Mặc Tử thường bàn nhiều về tập “Thơ Điên” –
nơi dấu ấn sáng tạo của Hàn đã thật sự bùng nổ. Xu hướng nghiên cứu thi pháp
học cũng đã từng bàn về không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật trong thơ
Hàn Mặc Tử… Các hướng nghiên cứu hàn lâm và kinh điển xin không bàn đến ở đây,
mà người viết chỉ muốn cảm nhận những ám ảnh trong thơ Hàn bằng tình yêu rất
riêng của mình mà thôi. Thời gian của một người hối hả giành giật lấy sự sống, tình yêu
như Hàn có lẽ đạt đến độ hối hả, gấp gáp, riết róng cao nhất. Thậm chí Hàn cũng
đã từng tuyên ngôn hẳn trong một bài thơ có nhan đềThời giantrong
phần “Hương thơm” của tập thơ “Đau thương” (tứcThơ điên): Còn đâu tráng lệ những thời xanh Mùi vị thơm tho một ái tình Đố kiếm cho ra trong lớp bụi Ít nhiều hơi hám của kiên trinh
Đừng tưởng ngàn xưa còn phảng phất Nơi làn gió nhẹ lúc ban đêm Hồn xưa tự ấy không về nữa Ở cõi hư vô dấu đã chìm
Chỉ có trăng sao là bất diệt Cái gì khác nữa thảy đi qua Tây Thi nàng hỡi bao nhiêu tuổi Vẻ đẹp mê tơi vẫn nõn nà?
Tôi lạy muôn vì tinh tú nhé Xin đừng luân chuyển để thời gian Chậm đi cho kẻ tôi yêu dấu Vẫn giữ màu tươi một mỹ nhân. Quan niệm về thời gian trong bài thơ này đối nghịch hẳn với truyền
thống, không phải là thời gian tuần hoàn mà là một dòng chảy gấp gáp, hòa quyện
với nỗi thống khổ, tâm trạng cô đơn của cái tôi cá nhân cá thể. Cách nhìn thời
gian ấy dung chứa cả một quan niệm sống, quan niệm nghệ thuật nhất quán của Hàn
Mặc Tử. Trong lời tuyên ngôn cho “Trường thơ Loạn” mà Hàn Mặc Tử làm chủ
soái, Chế Lan Viên viết: “Hàn Mặc Tử nói: Làm thơ tức là điên. Tôi thêm:
làm thơ là làm sự phi thường. Thi sĩ không phải là Người. Nó là Người Mơ, Người
Say, Người Điên. Nó là Tiên, là Ma, là Quỷ, là Tinh, là Yêu. Nó thoát Hiện Tại.
Nó xối trộn Dĩ Vãng. Nó ôm trùm Tương Lai.” Tất nhiên, khi xác định một
tuyên ngôn cho “trường thơ Loạn”, cả Hàn Mặc Tử và Chế Lan Viên đã định hướng
cho một cuộc nổi loạn, đảo lộn thời gian, không gian, cảm xúc cảm giác để hướng
tới những vẻ đẹp mới. Nhưng như vậy không có nghĩa là để hình thành một thứ xa
lạ, tách rời khỏi Cái Đẹp – theo nghĩa mĩ học trọn vẹn nhất của nó. Thơ, với
Hàn Mặc Tử, cũng chính là Sống, như tuyên ngôn nổi tiếng của ông: “Tôi đã
sống mãnh liệt và đầy đủ. Sống bằng tim, bằng phổi, bằng máu, bằng lệ, bằng
hồn. Tôi đã phát triển hết cả cảm giác của Tình Yêu. Tôi đã vui, buồn, giận hờn
đến gần đứt cả Sự Sống”. Khi đã tự nhận thức như vậy, tất yếu con người ấy
càng ý thức rõ thời gian như là một cuộc chạy đua gấp gáp để sống, để yêu và
bám víu vào từng khoảnh khắc được sống của mình để phát triển đến tận cùng tâm
hồn. Ta có thể nhận ra điều này trong thơ Hàn Mặc Tử trong nhiều chặng đường
khác nhau của thơ ông. Nhiều lần Hàn Mặc Tử tự nhận mình là điên, nhưng cũng
như một nghịch lý mang màu sắc triết học, đó là lúc Hàn tỉnh táo nhất để nhận
diện chính mình. Hãy nghe lời thú nhận của Hàn khi đón nhận sự quan tâm của Mai
Đình, trong phút bình tâm và sự xúc động trước chân tình của người thiếu nữ đã
đồng cảm với nỗi đau và cái đẹp trong thơ Hàn: Anh điên anh nói như người dại Van lạy không gian xóa những ngày… Khoảnh khắc “trút linh hồn” cũng là khi mở lòng để lắng nghe, để
đợi chờ và được sống cùng những khát vọng khắc khoải. Nhưng rồi cũng là lúc nhà
thơ tự cảm được nỗi thất vọng vì đón đợi một tấm lòng mà không gặp. Khi ấy hồn
thơ như cạn kiệt sinh khí thành “lời thảm thương rền giữa nẻo mơ”, giữa lúc
“máu đã khô rồi, thơ cũng khô”: Ta trút linh hồn giữa lúc đây Gió sầu vô hạn nuối trong cây - Còn em sao chẳng hay gì cả? Xin để tang anh đến vạn ngày Thường trực trong Hàn là nỗi ám ảnh của Hư Vô, không phải nỗi ám
ảnh kiểu Xuân Diệu mà hiện lên “sượng sần”, “tê điếng” từng giác quan, trong
chính cuộc sống phải đấu tranh với bệnh tật để giành giật sự sống của thi nhân.
Đi tìm sự hiện hữu của Hồn trong khi phải vượt lên nỗi đau của Xác, đó chẳng
phải là ý nghĩa thiêng liêng làm nên giá trị đời người sao, cớ sao phải phủ
nhận nó để đi tìm một cái thi học tột cùng xa lạ nào? Với Hàn, thơ là điểm tựa
duy nhất để chống chọi nỗi cô đơn, nhưng có khi thơ lại là hiện hữu của nỗi đau
dày vò, của sự bất lực: Này đây lời ngọc song song, Xin dâng muôn sóng tơ đồng vơi vơi. Xin dâng này máu đang tươi, Này đây nước mắt, giọng cười theo nhau. Tất nhiên, phẩm chất của một loại thơ như thế đều phải bắt nguồn
từ chân cảm trăm phần trăm, không thể là thứ thơ nhập đồng, lên đồng giả hiệu!
Người đọc đến với thơ Hàn vì lẽ đó, tự nhiên như hơi thở, như khí trời chứ
không phải để đi tìm những thuyết lý xa lạ, những kiểu làm màu cho thơ. Người
đọc chứng kiến nỗi đau rất thật, hạnh phúc rất thật nhưng lại không phải là cái
thật như đếm có sao nói vậy, để cùng trửng giỡn với trăng, no nê khoái lạc và
thậm chí bị cuốn vào cả cái điên cuồng, đớn đau, tuyệt vọng của Hàn, lòng rỉ
máu theo những lời thơ “đau thương”, nỗi “sầu vạn cổ” đọng thành “những giọt
lệ”: Tôi vẫn còn đây hay ở đâu? Ai đem tôi bỏ dưới trời sâu? Sao bông phượng nở trong màu huyết Nhỏ xuống lòng tôi những giọt châu? Nỗi đau tình duyên, cảm giác lỡ làng, hụt hẫng nuối tiếc vốn dĩ
nhan nhản thường trực trong Thơ mới thời bấy giờ, nhưng khi đọc Hàn Mặc Tử, tất
cả vụt hiện lên như một nỗi ám ảnh về ranh giới sống – chết, hiện hữu – hư vô,
được cụ thể hóa từ xác thân để hồn thăng hoa về một bến Hàn giang trong nỗi cô
đơn rợn ngợp. Trăng vừa là “trăng vàng trăng ngọc” đấy, vụt đã tan tành, vỡ vụn
trong nỗi nhớ thương đứt ruột “Hôm nay có một nửa trăng thôi/ Một nửa trăng
ai cắn vỡ rồi/ Ta nhớ mình xa thương đứt ruột/ gió làm nên tội buổi chia phôi”.
Ánh trăng ấy vừa gần gũi, vừa khác xa với nỗi bịn rịn của Truyện Kiều “vầng trăng
ai xẻ làm đôi…” – một bên là cái nhìn khách thể, một bên là sự chuyển hóa vào
tâm trạng chủ thể, hiện rõ bóng dáng cô đơn của Hàn. Hóa ra ngay cả “trăng sao”
cũng không “bất diệt” như Hàn tưởng, không phải là một giá trị bất biến tròn
đầy, vĩnh hằng mà càng về sau càng trở nên khác thường, biến ảo theo từng cung
bậc, nhịp điệu, sắc thái của hồn người. Trăng nhập vào châu thân, cùng Hàn làm
những cuộc hành trình trong thơ không giống bất kì ai: có lúc hiện lên trong sự
hài hòa “tôi cũng trăng mà nàng cũng trăng”, có lúc lại biến ảo thành “bóng
nàng yêu tinh/ nhịp cười như vỡ tiếng pha lê”, lúc lảo đảo “gió rít tần cao
trăng ngã ngửa”… Trăng trở thành đại lượng thời gian, không gian của riêng Hàn,
“vui, buồn, giận hờn” cùng Hàn trong những “cơn lâm lụy vừa trải qua dưới thế”.
Cuối cùng trăng cũng xuất hiện trong lời thơ của Hàn tiên tri về cái chết của
chính mình: Một mai kia ở bên khe nước ngọc Với sao sương anh nằm chết như trăng Không có một nàng tiên mô đến khóc Đến hôn anh và rửa vết thương tâm Theo những lời kể của bạn bè Hàn, thi nhân từng có tâm nguyện khi
chết đi sẽ hóa thân cùng tập “Đau Thương” của mình, phải chăng đó cũng là một
kiểu sám hối trước giờ về Nước Chúa: Xin thứ tha những câu thơ tội lỗi Của bàn tay thi sĩ kẻ lên trăng Trong bao đêm xao xuyến vũng sông Hằng Nhưng cũng có thể có một cách lí giải khác, tuy rằng võ đoán nhưng
cũng có lí riêng của nó, để cắt nghĩa cho mong muốn thiêu hủy đứa con tinh
thần: trong thời điểm sáng tạo nhạy cảm sẽ dễ khiến nhiều người ngộ nhận, bắt
chước để đem lại những tiếng rên siết, sầu bi cho đời chăng? Hành trình “hương
thơm” – “mật đắng” – “máu cuồng và hồn điên” dường như Hàn đã trải qua mấy kiếp
người, với những vần thơ máu lệ. Cái ranh giới Đạo – Đời đôi khi không thể đem
ra cắt nghĩa ở đây. Nhưng khi thơ Hàn đã thật sự đem lại cho người đọc những
yêu thương và đau khổ cõi người của chính nhà thơ một cách trọn vẹn, thì Thơ ấy
là Đời, cũng là Đạo – vì đó là sản phẩm của một tâm hồn trong veo và thánh
thiện. Bởi vậy, thơ ấy sẽ mãi đồng hành trong những vui buồn nhân thế, mãi mãi
đến muôn sau… Có bao nhiêu học giả đã gọi Hàn bằng những định danh khác nhau:
“thi sĩ đồng trinh”, “thi sĩ của đội quân Thánh giá”… và vô vàn những danh xưng
khác. Nhưng với những người yêu Hàn đến với mảnh đất Quy Nhơn, Bình Định này,
chưa bao giờ thi nhân xa lạ cách biệt với mọi người. Mọi người yêu Hàn một cách
bình dân, mỗi người một cách, nhưng cứ đến dịp ngày sinh ngày giỗ của Hàn lại
tập trung về Gành Ráng đốt nén hương thơm, uống ly rượu nhạt, để nhớ về Hàn,
say cùng Hàn – “cho ta say chết đêm nào, đêm nay”. Họ hát bên nhau, đọc thơ cho
nhau, lẵng lẽ ngắm Vầng trăng – Hàn Mặc Tử, để nguồn thơ đất Bình Định này
không bao giờ vơi cạn, như ước ao của Hàn: Tôi ước ao là tôi ước ao Tình tôi vô lượng sẽ dâng cao Như bông trăng nở, bông trăng nở Những cánh bông thơ trắng ngạt ngào… Người Thơ ấy đã sống trong thơ, và thơ sẽ tiếp tục rong ruổi hành
trình sống của Hàn giữa cuộc đời này! Th.s T.H.N
Rất vui khi bài viết của tôi có những sự đồng cảm và sẻ chia từ những người thật sự yêu thơ Hàn. Cảm ơn anh Nguyễn Hữu Duyên đã đem chút Hương quê nhà đến bạn đọc gần xa!
Đầu tiên, nhấp chuột vào ôNhập nhận xét của bạnrồi viết comment.Viết xong, nhấp chuột vào ôTài khoản Google.Sau đó nhấp chuột vàoTên/URLthì sẽ hiện ra 2 ô. Ô phía trên, ghi Họ và têncủa bạn. Ô phía dưới, ghi dòng chữ:huongquenha.com
Cuối cùng, nhấp chuột vào ôTiếp tụcvà nhấp chuột tiếp vào ô Xuất bảnlà xong. (Nếu bạn đã có sẵn Tài khoản Google, thì sau khi viết comment, chỉ cần nhấp chuột vào ô Xuất bản là thành công)
TÁC GIẢ & TÁC PHẨM*TÁC GIẢ & TÁC PHẨM *TÁC GIẢ & TÁC PHẨM *TÁC GIẢ & TÁC PHẨM * TÁC GIẢ & TÁC PHẨM---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
.jpg)
Rất cám ơn tác giả bài viết. Đọc bài viết này xong, tôi càng yêu thơ Hàn Mạc Tử.
Trả lờiXóaRất vui khi bài viết của tôi có những sự đồng cảm và sẻ chia từ những người thật sự yêu thơ Hàn. Cảm ơn anh Nguyễn Hữu Duyên đã đem chút Hương quê nhà đến bạn đọc gần xa!
Trả lờiXóa